25 Haziran 2014 Çarşamba

BİPOLAR BOZUKLUK HASTASI OLAN BİRİNİ DESTEKLEMEK (*)

‘ Acının fazlası güldürür, neşenin fazlası ağlatır.’ William Blake (İngiliz şair ve sanatçı. 1757-1827) “Neden bunlar bizim başımıza gelmek zorundaydı?” sorusu, zaman zaman yakınları bipolar bozukluktan etkilenmiş birçok insan tarafından haklı olarak sorulan bir sorudur. Bipolar bozukluk hasta kimseler için kişisel bir trajedi değildir. Yakınlarındaki herkes için de oldukça rahatsız edici bir durumdur. Ebeveynler, çocuklar, eşler ve arkadaşların tümü kendilerini hazırlıklı olmadıkları bir durumun ortasında bulabilirler. Hasta yakınları zaman zaman zorluklar yaşasalar da, hastaların yaşamlarını yeniden düzenlemelerine destek olur, en kötü zamanlarında onlara yardım ederler. Ayrıca önemli bir nokta da ailede bipolar bozukluk hastası birisinin olması aile hayatının güzelliklerini yaşayamayacağınız anlamına gelmez. Aşağıda günlük yaşamınızdan mahrum kalmadan yakınlarınıza hastalıkları sırasında yardımcı olmak için yapabileceğiniz birkaç şey belirtilmiştir: - Bipolar bozukluk hakkında öğrenebileceğiniz kadar çok şey öğrenin—ne kadar öğrenirseniz kendinizi o kadar daha az çaresiz hissedersiniz - Bölgenizdeki yerel destek gruplarını ve kuruluşlarını araştırın. - Deneyimlerinizi paylaşmak ve karşılıklı destek sağlamak için bakım verenler grubuna ya da aile ağlarına katılın. - İnternet üzerindeki destek gruplarını ve aile üyeleri forumlarını araştırın. - Birçoklarının sizinkine benzer hikayeleri ve deneyimleri bulunmaktadır. - Davranış sorunları olduğu dönemlerde bile yakınınızla iletişim yollarını açık tutun. Bu durumun her zaman değerini bilmeyebilirler ama emin olun bir gün anlayacaklardır. - Yinelemenin uyarıcı belirtileri hakkında bilgi edinin. - Yakınınızla birlikte kriz zamanlarında uygulanmak üzere bir “gelecek planı” oluşturun ki her ikiniz de böyle zamanlarda ne yapılması gerektiğini bilin. - Yakınınızın takvimlerle, günlüklerle ve diğer yardımcı araçlarla hayatını düzenlemesine yardımcı olun. - Yakınınızın tedavisini aksatıp aksatmadığını nazik bir şekilde kontrol edin. Aksatıyorsa neden aksattığını anlamaya çalışın. - İntiharın uyarıcı bulgularını öğrenin. Yakınınızın böyle bir tehlike içinde olduğunu hissederseniz acilen sağlık ekibiyle iletişime geçin. - Sorumluluğu gereğinden fazla yüklenmeyin – yakınınız mümkün olduğunca bağımsız yaşaması konusunda cesaretlendirilmelidir. - Sorumluluğun altında kalmayın- kendinizin de bir hayatı olduğunu unutmayın. Ayrıca diğer aile bireylerini de ihmal etmeyin. Onların da sizin ilgi ve sevginize ihtiyaçları vardır. Sorulabilecek sorular Birçok aile üyesi ve bakımverenler sevdiklerinin tedavisini yürüten ruh sağlığı ekibi ile yakın temas içindedir. Bu ekip bilgi ve tavsiye almak için iyi bir kaynaktır.Burada onlara sorabileceğiniz bazı sorular bulunmaktadır: - Bipolar bozukluk hakkında daha fazla bilgiye nereden ulaşabiliriz? - Yardım etmek için neler yapabiliriz? - Yakınımızın tedavisi hakkında bilgi verir misiniz? - Nereden aile terapisi alabiliriz? - Bakımveren destek grubu önerebilir misiniz? - Parasal konularda desteğe ihtiyacımız olursa buna nasıl ulaşabiliriz? - Biz tükendik. Geçici hasta bakımını yaptırabileceğimiz birilerini nasıl ayarlayabiliriz? - Kriz ya da tekrarlama durumunu engellemek için yapabileceğimiz bir şey var mı? - Hastalığın kriz durumuna hazırlık için ne yapabiliriz? - Kriz veya tekrarlama durumunda ne yapmalıyız? - Kriz veya tekrarlama durumunda kiminle irtibata geçmeliyiz? - Yakınımızın tedavisi hakkında sizinle doğrudan irtibata geçebilir miyiz? Hastaneye zorunlu yatış ve/ve ya tedavi için yapılacaklar Açıkçası yakınınızın zorla hastaneye yatırılması ile sonuçlanacak bir karar vermek hiç de kolay değildir. Bu hem sizde hem de yakınınızda gerginliğe neden olur ve hatta ilişkinizi bozabilir. Ancak öyle zamanlar olur ki yakınınız kendi sağlığı ile ilgili önemli kararları alamaz hale gelir. Durumu, kendisinin ve çevresindekilerin güvenliğini tehlikeye atacak kadar kötüleşebilir. Bu gibi durumlarda hastanın zorla hastaneye yatırılması uygun olabilir. Zorunlu yatış/tedavi emri/talebi ile ilgili yasal süreçler için sağlık ekibinizden, kaymakamlıktan ve destek gruplarından bilgi alabilirsiniz. Zorunlu yatış emri ile alıkonmuş kişilerin hakları Avrupa insan hakları beyannamesinin 5. ve 6. Maddesi tarafından korunmaktadır. Bu maddeler itiraz hakkı, kanuni temsilciliğe erişme hakkı ve bu alıkonulmanın nedenleriyle ilgili bilgilendirilme hakkını kapsamaktadır. İntihar etme riskini ele alma Pek çok bipolar bozukluk hastasının tatmin edici, üretken ve uzun hayatlar yaşıyor olması, bu hastalığın kötü sonuçlara yol açamayacağı anlamına gelmez. İntihar da bütün bunların en kötüsüdür. İntihar riskini azaltmaya yönelik bakım verenlerin yapabileceği pek çok şey varken, ne yazık ki bazıları engellenememektedir. Bu yüzden en kötüsü gerçekleştiğinde bile şunu unutmayın: BU SİZİN HATANIZ DEĞİL. Yakınınızdaki birini kaybetmenin verdiği o derin acıyı yaşarken bir de buna suçluluk duygusunu eklemeyin. İntihar riskini azaltabilecek tedbirler şunları içerir: - Sizin ve ailenizin/yakın arkadaşlarınızın intiharın uyarıcı bulgularını bildiğinden emin olun - Yakınınızın intihar hakkındaki fikirlerini konuşmaktan korkmayın—intihar hakkında konuşmak onu gerçekleştirmesi riskini artırmaz - Acil durumda kimi arayacağınızı bilin. - Yakınınızı telefonla yardım isteme konusunda ikna etmeye çalışın - Çevresini değiştirmeyi önerin—yürüyüşe çıkmak, bir arkadaşı ziyaret etmek ya da en azından başka bir odaya geçmek gibi - Geleceği planlayın—yakınınızla birlikte bir “yaşama planı” yazın. Bu şunları içerebilir: o Sağlık ekibinin iletişim numaraları o Arkadaşların ve ailenin iletişim bilgileri o Tıbbi tanı (eğer birden fazlaysa tanılar) o Kullanılmakta olan tedaviyle ilgili bilgiler o Yakınınızın almak istemediği tıbbi tedavi o Sağlık sigortası bilgileri o Acil yardım hattının numarası İntiharın uyarıcı bulguları - Sorumsuz ve tehlikeli davranışlar (artık ölmekten korkmuyormuş gibi) - Ölme isteğinden bahsetme - Umutsuz hissetme - Yardıma muhtaç hissetme - Kendini ailesi ve arkadaşlarına yük oluyormuş gibi hissetme - Çok fazla alkol kullanımı ve/veya madde kötüye kullanımı - Sosyal içe çekilme (yatak odasının kapısının sürekli kapalı olması) - Ölüm için hazırlık planları yapma (parasal durumları düzenleme, mal varlığını bağışlamak) - İntihar notu yazmak (*) Bipolar bozuklukla yaşamayı öğrenmek (Yardımcı Rehber) - Bristol-Myers Squibb Company işbirliği ile Otsuka Pharmaceutical Europe, Ltd. Tarafından yayınlanmıştır. 2011

21 Haziran 2014 Cumartesi

BİPOLAR BOZUKLUKTA HAYATI KONTROL ALTINA ALMA (*)

‘ Geleceğin en güzel tarafı, bir gün gelmesidir.’ Abraham Lincoln (Amerikalı politikacı . 1809-1865) Hastalığınız iyileşmeye başladığında siz de hayatınızı yeniden kontrol altına almak isteyeceksiniz. Bu kontrol sizi özgürleştireceğinden ve durumunuzu korumak için kuytu bir köşeye çekilmenizi sağlayacağından iyileşme sürecinizin önemli bir parçasıdır. Bipolar bozukluk hayatın her noktasına nüfuz ettiği için önünüzde almanız gereken bazı zor kararlar olabilir. Örneğin: Aile yaşamı Çocuklarıma ne söylemeliyim? – bu herkes için zor bir karardır. Ancak bipolar bozukluğun hiç kimsenin, hakkında konuşmadığı bir sır haline gelmemesi önemlidir. Çocuklar doğal olarak bazı cevaplar isterler ve almadıkları zaman kendi cevaplarını kendileri bulurlar. Kimse çocuklarınızı sizden daha iyi tanıyamaz. Bu nedenle onlara neyi ne zaman söyleyeceğinize karar vermelisiniz. Destek grubundan birileri ile konuşmak bu konuda size yardımcı olabilir. Aile planlaması Bipolar bozuklukta kullanılan bazı ilaçlar hamile kadınlarda kullanılmamalıdır. Bu nedenle eğer gebe kalmayı planlıyorsanız, bunu doktorunuzla konuşmalısınız. Çocuk planlamadan önce eşinizle gözden geçirmeniz gereken bazı önemli konular bulunmaktadır: çocuğun taşıyabileceği bazı genetik riskler; çocukla nasıl başa çıkacağınız; hastalığın gebelik esnasında ya da doğumdan sonra tekrarlama riski gibi. Bunlar hiç de kolay sorular değildir. Ama doktorunuzdan edineceğiniz bilgilerle siz ve eşiniz için bu soruları cevaplamak daha da kolaylaşmış olur. İş yaşamı Bipolar bozukluğu olan birçok kişi normal bir şekilde çalışmaya devam etmektedir. Diğerleri iş hayatlarını kendi koşullarına daha uygun bir hale getirmeye çalışırlar. Daha az stresli bir pozisyonda çalışmak, çalışma saatlerini azaltmak, gece çalışmamak ya da yapılacak işi paylaştırmak gibi seçenekler olabilir. Bazı işverenler bu gibi düzenlemeleri daha anlayışla karşılayabilmektedirler. Bununla birlikte; bir çalışan olarak ulusal ve uluslararası yasalar önünde işyerindeki ayrımcılığa karşı koruma altındasınız. Eğer bu haklardan yararlanmak isterseniz; işyerinizdeki insan kaynakları bölümü, meslek birliğiniz, insan hakları örgütleri, destek grupları gibi size yardım ve kılavuzluk edebilecek birçok kaynak bulunmaktadır. Parasal planlama ve hukuki konular Durumunuz çalışma yetinizi sınırlıyorsa, yardım almaya hak kazanabilirsiniz. Bazen manik dönemdeyken yaptığınız anormal davranışların-gücünüzün yetmeyeceği miktarlarda para harcamak gibi- yasal sonuçları olabilir. Çıkarlarınız ve yasal haklarınız ile ilgili bilgiyi sağlık ekibinizden, örgütlerden ve destek gruplarından edinebilirsiniz. İleriye yönelik planlar Kriz anında bile hayatınızı kontrol altında tutabilmeniz için, önceden herhangi bir kriz durumunda uygulanmasını istediğiniz yazılı bir plan oluşturmalısınız. Örneğin; eğer manik dönemlerinizde pahalı alışverişler yapmaya meyilli olduğunuzu biliyorsanız, bir aile üyenize banka kartlarınıza el koyabilmesi için yetki verebilirsiniz. Almak ve ya sakınmak isteyeceğiniz tedaviler olabilir. Ya da hastaneye kaldırılırsanız haber verilmesini istediğiniz kişiler olabilir. Bu “ileriye yönelik planlar” ı bir karta kaydedebilirsiniz. Ya da bunları söylerken videonuzu çekebilirsiniz. Böylece bu yönergeleri kendiniz verdiğinizden emin olursunuz., (*) Bipolar bozuklukla yaşamayı öğrenmek (Yardımcı Rehber) - Bristol-Myers Squibb Company işbirliği ile Otsuka Pharmaceutical Europe, Ltd. Tarafından yayınlanmıştır. 2011

18 Haziran 2014 Çarşamba

BİPOLAR BOZUKLUKTA GENEL SAĞLIK (*)

‘ Yaşamayı seviyorum. Bazen çılgınca, çaresizce aniden kendimi çok mutsuz hissediyorum, acılar içinde kıvranıyorum, ama bununla birlikte biliyorum ki hala yaşıyor olmak ne büyük bir şeydir’ Agatha Christie (İngiliz polisiye yazarı. 1890-1976) Bipolar bozukluk hastalarının birçoğu ruh sağlıkları ile olduğu kadar fiziksel sağlıkları ile de uğraşırlar. Bunun birçok farklı sebebi bulunmaktadır. Bipolar bozukluğun belirtileri sağlıklı ve dengeli bir yaşamı zorlaştırır ve sigara, alkol ve uyuşturu madde kullanımı gibi bazı sağlığa zararlı alışkanlıkları tetikleyebilir. Ayrıca bipolar bozukluğun tedavisi için kullanılan ilaçların bazı yan etkileri de genel sağlığı bozucu sonuçlara yol açabilir. Ve bipolar bozukluğun başka birtakım fiziksel ve ruhsal hastalıklarla (ek hastalık) birlikte görülme olasılığı vardır. Her ne kadar bu rehberin amacı sizin hayatınızı nasıl sağlıklı yaşayacağınızı anlatmak değilse de –ne kadar egzersiz yapacağınıza, ne yiyeceğinize siz kendiniz karar verebilirsiniz- bipolar bozuklukla başa çıkmada genel sağlığınıza dikkat etmenizin faydalarını vurgulamaya değer. Bunlar: Diyet Bipolar bozukluğunuz olsa da olmasa da sağlıklı beslenmeye dikkat etmelisiniz. Özellikle bazı tedaviler bipolar bozukluklu hastalarda fazla kilo alımı ve obesite riskini yükseltebilmektedirler. Bu nedenle; az yağlı yemekler, taze sebzeler, yağlı balıklar, ve tüm hububatlar önerilmektedir Fiziksel egzersiz Fiziksel egzersiz programları sadece kilonuzu kontrol etmekle kalmaz, aynı zamanda ruhsal sağlığınızı da iyileştirir. Egzersiz sırasında ruhsal durumunuzu düzelten hormonların salgılandığı bilinmektedir. Egzersiz yaşamınızda sağlıklı bir alışkanlık olacak ve uyku kalitenizi yükseltecektir. Uyku Bipolar bozuklukta sağlıklı uyku çok önemlidir. Az uyku manik dönemi tetikleyebilirken, fazla uyku depresyon döneminin erken belirtisi olabilir. Güzel bir gece uykusu için bazı küçük tavsiyeler şunlardır: Yatağa yatışınızı bir düzene sokun Her gece aynı saatte yatağa girin Her sabah aynı saatte kalkın Yatmadan önce çay, kahve, kola gibi içeceklerden sakının Alkol kullanmayın Fiziksel egzersiz yapın Yatmadan önce ılık bir şeyler için Rahatlatıcı müzikler ve meditasyon gibi teknikler deneyin Sizi uykusuz bırakan endişelerinizi tanımlayın ve üzerine gidin Diş temizliği Bipolar bozukluğu olan kimselerde diş sağlığı problemleri oldukça sık görülmektedir. Bu ilaç tedavisi yüzünden ağzın kurumasından ya da depresyon dönemlerinde görülen ihmalden kaynaklanıyor olabilir. Bu yüzden diş hekiminize tedaviniz hakkında bilgi vermeli ve ağız sağlığınız konusunda onun tavsiyelerine göre hareket etmelisiniz. İçki alışkanlığı Aşırı miktarda içki içmek depresyon ya da mani dönemlerini tetikleyici olabilmektedir. Ayrıca alkolizm ve bipolar bozukluk arasında güçlü bir ilişki bulunmaktadır. Bu yüzden alkol kullanımı ya sonlandırılmalı ya da en az düzeye çekilmelidir. Sigara kullanımı Sigara içmek bipolar bozuklukla ilgili şikayetlerinizi arttırmaz ama bipolar bozukluk bulguları yüzünden normale göre daha fazla sigara içiyor olabilirsiniz. Bu yüzden en güzeli mümkünse sigara içmemektir. Haplar Esrar, ekstazi ve kokain gibi uyuşturucuların hepsi bipolar dönemleri tetikleyebilmekte ve ilaç tedavinize engel olabilmektedir. Eşlik eden durumlar Bipolar bozukluğu olan kimselerde aynı zamanda sıklıkla anksiyete, sosyal fobi ya da panik bozukluk gibi diğer ruhsal sorunlar görülebilmektedir. Ayrıca tiroid bozuklukları, kalp sorunları, şeker hastalığı gibi bazı fiziksel hastalıklar da görülebilmektedir. Bütün bu diğer eşlik eden hastalıkların kontrol altına alınması ve tedavinin tüm bunlar hesaba katılarak düzenlenmesi oldukça önemlidir. Damgalanma ve Tecrit Bipolar bozukluk hastalarını ve yakınlarını etkileyen, hastalık ve hastalarla ile ilgili birçok bilgi eksikliği ve önyargılar bulunmaktadır. Bütün bunlar bazı sıkıntılı durumlara neden olabilmekte, bazen kişilerin dışlanmasına ve yabancılaştırılmasına yol açabilmektedir. Hastalığınız hakkında ne kadar fazla şey öğrenirseniz, damgalanmaya karşı daha donanımlı bir şekilde mücadele edebilirsiniz. Eğer genel sağlığınızla ilgili herhangi bir şüpheniz ve ya sorununuz varsa sağlık ekibinizle bunları mutlaka paylaşın. (*) Bipolar bozuklukla yaşamayı öğrenmek (Yardımcı Rehber) - Bristol-Myers Squibb Company işbirliği ile Otsuka Pharmaceutical Europe, Ltd. Tarafından yayınlanmıştır. 2011

14 Haziran 2014 Cumartesi

BİPOLAR BOZUKLUKTA PSİKOEĞİTİM ve KİŞİSEL İLİŞKİLERİ YÖNETME (*)

‘ Yeter, yeter ağladıklarım; artık doymuşum Fecre, aya, güneşe; hepsi acı, boş, dipsiz’ Arthur Rimbaud (Fransız şair. 1854 -1891) Durumunuz hakkında ne kadar bilgi sahibi olursanız, durumunuzu kontrol altına almak da o kadar kolay olur. Psikoeğitim bu prensibi benimseyen, belirtilerinizin şiddetinin ve sıklığının azaltılması için düzenlenen bilgilerin deneyimli bir psikoterapist tarafından aktarıldığı, açıkça tanımlanmış teröpatik bir programdır. Psikoeğitim bütüncül tedavi planınızın bir parçası olmalıdır. Hastalığınız ve tedavisi hakkında daha fazla bilgi sahibi olmanızı, bunları daha iyi anlamanızı sağlayacak ve hastalıkla daha etkili bir şekilde başa çıkmanıza yardım edecektir. Ayrıca ilaç tedavinize uyumunuzu da artıracaktır. Birçok insan psikoeğitim sırasında sadece açıklamalardan değil, aynı zamanda da sürecin kendisinde çok şey öğrendiklerini belirtmişlerdir. Psikoeğitim farklı yollarla sunulabilmektedir. Terapistle birebir görüşmeler, bakım verenler ve aile bireyleri için özel oturumlar, bipolar bozukluk pek çok kişinin katıldığı grup oturumları ve hastalarla birlikte ailelerin de katıldığı karma grupların oturumları bunlardandır. Psikoeğitim süreci aylar hatta yıllar sürebilen oturumlar serisi şeklinde olmalıdır. Bilgi en dengeli olduğunuz dönemde, onu en iyi özümseyebileceğiniz zaman verildiğinde daha etkilidir. Tipik bir psikoeğitim programı aşağıdakilere benzer konular içerir: - Manik ve depresif dönemlerin nedenlerinin ve bunları tetikleyen sebeplerin tanınması - Mani ve depresyonun erken belirtilerinin saptanması - Erken belirtilerin ilerleyip hastalığın ortaya çıkmasına engel olma stratejilerinin geliştirilmesi - Durumun gidişinin gösterilmesi için duygudurum günlüklerinin nasıl kullanılacağının öğrenilmesi - İlaç tedavisinin uygulanışı - Yan etkilerin nasıl anlaşılacağı ve bunlara karşı ne yapılacağının öğrenilmesi - Gebelik ve genetik danışmanlık - İlaç tedavisinin kesilmesinin riskleri - Alkol ve madde kullanımından kaçınmaya yardım etme - Günlük yaşam rutinlerinin oluşturulmasına yardım etme - Uyku problemleriyle başa çıkılmasına yardım etme-aşırı uyuma ya da yetersiz uyku - Stresle nasıl baş edileceği - Problem çözmeye yardımcı olma Aile odaklı psikoeğitim ayrıca bipolar bozukluklu hastaya bakım sırasında gelişebilecek finansal, sosyal ve psikolojik sorunların çözümleriyle de ilgilenir. Psikoeğitim servislerine yakınınızdaki psikolojik eğitim koordinatörleriyle iletişime geçerek, ruh sağılığı merkezlerine ya da aile hekiminize başvurarak ya da ruh sağlığı destek grupları kanalıyla erişebilirsiniz. Kişisel İlişkileri Yönetme Bipolar bozuklukla yaşamak kolay değildir. İlişkilerde kopma ve parçalanmalara neden olabilecek dayanılmaz sorunlara sebep olabilir. Eğer manik ya da depresif bir dönemin ortasındaysanız aile ilişkilerinin ve diğer ilişkilerinizin zarar gördüğünü fark edemeyecek durumda olabilirisiniz. Sonrasında düzelmeye başladığınızda etrafınızda kimsenin kalmamış olduğunu görebilirsiniz. Bipolar bozukluklu birine bakım verirken arkadaşlarınız, meslektaşlarınız ve ailenizle olan ilişkilerinizde zorluklarla karşı karşıya kalabilirsiniz. Bunlar öyle zamanlardır ki, gerçek arkadaşlarınızın kimler olduğunu anlarsınız. Bazen arkadaşınız sandığınız kişilerin yavaşça sizden uzaklaştıklarını fark edersiniz. Hatta aile bireyleri bile uzak durabilirler. Yakın ilişkilerinizdeki gerginlikler su üstüne çıkabilir. Bu ve buna benzer soruların hiç de kolay yanıtları yoktur. Ancak bunları kolaylaştırabilecek bazı pratik adımlar bulunmaktadır. Bipolar bozuklukla ilgili daha fazla şey öğrenin ve arkadaşlarınıza ve ailenize bunları anlatın—ne olduğunu anlarlarsa sizin davranışlarınıza karşı daha anlayışlı olurlar - Konuşun—her şey çok zor olsa bile sizi sevenler ve siz iletişimi kesmeyin. - Dürüst olun—korkularınız, umutlarınız ve gelecek planlarınız hakkında - Sınırlarınızı çizin—yakınınızdakilere onlardan ne istediğinizi ve en önemlisi de ne istemediğinizi anlatın - Yakın arkadaşlarınıza ve ailenize güvenmeye çalışın. Onların sizin için en iyisini istediklerini bilin - Utanmayın—bipolar bozukluk sizin hatanız değildir - Bipolar bozukluğu olan başka hastalardan öğrenin—bipolar bozukluk destek grupları bunun için var ve size yardım edebilirler Elif’in görüşü Kocam Gökhan 30 yıl öncesinde evlendiğimizden beri bipolar bozukluk hastası. Her zaman mükemmel bir şekilde bununla başa çıkmıştır. İlaçlarını düzenli kullanmıştır, tempolu bir işte çalışır, ve iki çocuğumuzu yetiştirmemizde katkı sağlamıştır. Fakat geçen sene emekli olmasıyla her şey değişti. İlaçlarını içmeyi bıraktı, çok öfkeliydi ve saçma planlar yapmaya, ihtiyacımız olmayan şeyler satın almaya başladı. Sonunda evden çıktı. Onun için çok endişelendim ve onu çok özledim. Ailesi olarak Gökhan’ın psikiyatri yardım ekibinden oldukça fazla fayda sağlayacağından emindik. Ama bazen ‘Ya ben ne olacağım? Bana kim destek olacak?’ diye endişelenirdim. Yerel bir bakım verenler grubuyla temasa geçtim. Birileriyle konuşmak, yaşadıklarımı paylaşmak muazzam bir yardım oldu ve olanların benim hatam olmadığını anlamamı sağladı. Yavaş yavaş ikna çabalarıyla Gökhan’ı eve dönmeye razı ettim. Onu tekrar bizimle birlikte görmek çok güzel. Her şey hala zor belki ama iyiye gidiyor. Gökhan’ın görüşü Emekli olduğumda; bunun çok güzel olduğunu, artık hayatımı her zaman istediğim gibi yaşayabileceğimi düşündüm. Daha hızlı bir araba aldım, daha pahalı bir eve taşındım, piyano çalmayı öğrenmeye karar verdim ve golf klubüne üye oldum. 6 ay sonra kendimi yalnız yaşarken buldum; kullanılmamış spor malzemeleri ve hiç çalmadığım, hatta bunun için çaba bile harcamadığım bir piyano ile birlikteydim. İtiraf etmeliyim ki dipteydim. Her şey iç karartıcı görünmeye başlamıştı. İyi ki ailem son derece destekleyiciydi. Evi terk ettiğimde kızlarımın gözleri benim üzerimdeydi ve doktorumla temas halinde olup olmadığımı kontrol ediyorlardı. Sonra, ben depresyona girdiğimde karım yanıma geldi ve uygun şekilde beslendiğimden emin olmaya çalışıyordu. Karım daha da sık ziyaret etmeye başlayınca, en sonunda geri dönmeye karar verdim. Artık kendimi daha iyi hissediyorum. Yol açtığım bu durumdan dolayı oldukça utanıyorum ve bana yardım eden herkese teşekkür ediyorum. (*) Bipolar bozuklukla yaşamayı öğrenmek (Yardımcı Rehber) - Bristol-Myers Squibb Company işbirliği ile Otsuka Pharmaceutical Europe, Ltd. Tarafından yayınlanmıştır. 2011

11 Haziran 2014 Çarşamba

BİPOLAR BOZUKLUKTA KENDİ KENDİNE YARDIM - II (*)

Kişisel Gelişim - 2 Bir destek grubuna katılma Bipolar bozuklukla yaşamak yalnızlaştırabilir. Başa çıkılamaz sorunlarla karşı karşıya olduğunuzu ve yardım edecek kimsenin olmadığını hissedebilirsiniz. İşte destek grupları burada hayatınızı yoluna koyma konusunda size yardımcı olabilirler. Bipolar bozukluğun ötesindeki yaşam Destek grupları her ne kadar bipolar bozuklukla birlikte yaşamak konusunda önemli yardımlarda bulunsalar da, çevrenizi tamamen ‘bipolar dünyası’ndan insanlarlarla kurmamaya özen gösterin. Arkadaşlarınızla ve ailenizle temasınızı koparmamaya çalışın. Eğer mümkünse bipolar bozuklukla ilişkisi olmayan aktivitelerde bulunun. Hiç kimse bipolar bozukluk dünyasında yaşamak istemez. Bipolar hastalar ve onların bakım verenleri için birçok destek grupları bulunmaktadır. Yerel, ulusal ve uluslar arası seviyelerde çalışan bu gruplar bipolar hastalara farklı şekillerde yardımcı olabilirler. Bu destek gruplarının birçoğu, birlikten kuvvet doğacağı ve sorunların kendilerini gerçekten anlayan insanlarla daha iyi paylaşılabileceği ilkesi ile çalışır. Bir destek grubuna katıldığınızda sizinle benzer öyküleri olan insanlarla karşılaşmış olacaksınız. Görüştükçe, problemler üzerine konuştukça ya da bipolar bozuklukla yaşamanın gerçekten ne olduğunu bilen insanlarla tanıştıkça, sorunlarınızın daha kolay çözülebildiğini fark edeceksiniz. Farklı alanlarda destek veren farklı gruplar bulunmaktadır. Bu yüzden sizin özel ihtiyaçlarınıza hitap eden bir destek grubu aramalısınız. Kimbilir belki de birden fazla gruba katılabilirsiniz. Bu destek gruplarının sağlayabileceği faydalar şunlardır: Deneyimlerin paylaşılması Birçok destek grubu benzer deneyimleri olan kişilerden oluşmaktadır. Güvenli ve rahat bir ortamda oturup gerçekten nelerden bahsettiğinizi bilen kişilerle sohbet etmek büyük rahatlıktır. Hissettiklerinizi daha özgürce ifade etmenize ve birçok bipolar bozukluk hastasının yaşadığı kafa karışıklıklarını çözmeye başlamanıza yardımcı olacaktır. Eğer durumunuz ya da aldığınız bakım hakkında kızgın ya da usanmış hissediyorsanız, bu görüşlerinizi kızgın olduğunuz hizmetin bir parçası olan uzmanlarla paylaşmaktansa paylaşabileceğiniz başka birisine anlatmanız daha kolaydır. Bilgilendirme ve uzmanlık Bipolar bozuklukla yaşama konusundaki gerçek uzmanlar, zaten bununla yaşayanlardır. Sonuç olarak birçok destek grubu hayatlarını düzene sokmuş ve bu deneyimlerini paylaşan insanlardan oluşmaktadır. Sizin sorularınızı yanıtlayabilir ya da yanıtlarını bulabileceğiniz yerlere sizi yönlendirebilir. Birçok destek grubu bu uzmanlığı, size yardımcı olacak bilgileri içeren broşürler, videolar ve internet siteleri halinde üretmek için kullanmaktadırlar. Savunma Bipolar bozukluktan etkilenen insanlar yasalarla, parasal sorunlarla, işyerindeki ayrımcılıkla ilgili olarak sıkıntılar yaşayabilmektedirler. Bu gibi durumlarda arkanızda güçlü ve donanımlı bir destek grubu olduğunda haklarınızı savunmanız daha da kolaylaşacaktır. Ağ oluşturma Birçok bipolar destek grubunun, ruh sağlığının diğer alanları ile ilgili gruplar ya da başka gruplarla yaygın bağlantıları vardır. Bu durum bipolar bozukluğu olan kişileri etkileyebilecek çok çeşitli konularla ilgili kampanyalara, birliklere; katılabilmelerini sağlar. Ayrıca gelecekteki devlet politikalarının karar verme aşamalarında müzakere süreçlerine de katılabilirler. İhmal ve önyargılarla mücadele Bu hastalık hakkında ayrıntılı bilgi sahibi olması gerekenler sadece bipolar bozukluk hastaları değildir. Toplumun büyük kesimi bu hastalıktan haberdar değildir. Bu da yanlış inanışlara, önyargılara ve kötüye kullanıma yol açabilir. Pek çok destek grubu farkındalığı artıran eğitim kampanyaları ve girişimlerle bu ihmale çareler aramaktadırlar. Size destek olacak, kılavuzluk edecek ya da samimi bir şekilde ilgi gösterecek çok sayıda farklı destek grupları ve kuruluşları bulunmaktadır. Deniz’in görüşü Destek grubuna katılınca yalnız olmadığımı hissetmeye başladım. Tecrübelerimi, yaşadıklarımı paylaşıyordum ve diğer insanlardan bir sürü şey öğreniyordum. Birbirine benzer deneyimleri paylaşmak grupta bir arkadaşlık bağı oluşturuyordu ve bu da bipolar bozuklukla yaşamanın ne demek olduğunu bilen ve anlayan insanlarda iyileştirici bir etki yaratıyordu. Destek grupları sığınılacak bir liman gibidirler. Burada insanlar kendileri gibi insanlarla kendilerininkine benzer tecrübelerini paylaşabiliyor. Herkes yıkıcı bir mani döneminin ve korkunç derin bir depresyon döneminin ne demek olduğunu biliyor. Sıklıkla konuştuğunuz kişilerin siz daha cümleyi bitirmeden sizin ne demek istediğinizi anladığını görürsünüz. Destek grubu benim problemlerimi ve korkularımı açık yüreklilikle anlatabildiğim tek yerdir. Diğerlerinin beni anladığını ve anlattığım her şeyin gizli kalacağını biliyorum. Bu da bana güç veriyor ve hayatımı tamamen değiştirebilecek yıkıcı bir dönemden sonra bile sonra tekrar umudumu kazanmamı sağlıyor. Ayrıca grupta gönüllü olarak çalışmaya başlamıştım ve bu da oldukça tatmin ediciydi. Kendi yeteneklerime olan güvenimi tekrar kazanmama ve yaşamımı yeniden düzenleyecek cesareti kendimde bulmama yardımcı oldu. Hastalıkla başa çıkmama yardımcı birtakım değişiklikler yapabildim ve gruba deneyimlerimi aktardım. Çektiğim acıları, diğerlerinin de aynı sorunlarla yüzleşmesine yardım ederek, olumlu bir hale dönüştürebiliyordum. Dışarıdaki insanlar depresyonun ya da maninin ne demek olduğunu her zaman anlamayabiliyorlar. Grupta ise herkes bunu biliyor ve bunun da benim iyileşmeme büyük yardımı oldu. (*) Bipolar bozuklukla yaşamayı öğrenmek (Yardımcı Rehber) - Bristol-Myers Squibb Company işbirliği ile Otsuka Pharmaceutical Europe, Ltd. Tarafından yayınlanmıştır. 2011

7 Haziran 2014 Cumartesi

BİPOLAR BOZUKLUKTA KENDİ KENDİNE YARDIM -1 (*)

Kişisel Gelişim - 1 ‘Eğer cehenneme doğru gidiyorsanız, gitmeye devam edin.’ Winston Churchill (İngiliz politikacı. 1874-1965) Ruhsal durumunuzu düzenleyebilmeniz ve hastalığın olumsuz etkilerinden korunabilmeniz için çeşitli baş etme teknikleri vardır. Stresle baş etme Stres bipolar bozuklukta başlıca tetikleyicidir. Tamamen kaçınmak mümkün olmasa da, stresin yaşamınızdaki etkilerini azaltmak olasıdır. Stresle başa çıkmanın ilk basamağı stresin sizi ne zaman etkilediğini fark etmektir. Bunun için pek çok uyarıcı belirti bulunmaktadır. Rahatlamayı öğrenme Söylemesi kolay ama özellikle stres altındayken yapması çok daha zordur. Burada deneyebileceğiniz bazı öneriler bulunmaktadır: - Bir durumun daha stresli bir hale geldiğini fark ettiğinizde, yavaşça bu durumdan uzaklaşın. Ani bir kaçış yapmayın, bu sizi daha da stresli hissettirebilir. - Alkol, uyuşturucu haplar, çay, kahve ve koladan uzak durun. Bunlar anksiyeteyi artırır. - Yavaş yavaş nefes almak gibi bazı rahatlama teknikleri öğrenin. - Rahatlamak için bir şeyler yapın:, Müzik dinleyin Banyo yapın Yürüyüş yapın Kitap ya da dergi okuyun Meditasyon ya da yoga egzersizleri yapın - Birileriyle konuşun. İçinizde tutmadığınızda çoğu zaman problemler size daha kolay gelmeye başlarlar. - Egzersiz yapın. Bir spor salonuna ya da takıma katılmayı düşünün, düzenli egzersiz yapmaya çalışın. Stresin uyarıcı işaretleri Aklınızdakiler - Problemleriniz hakkında tekrar tekrar düşünmek - Düşünme döngüsü- endişeler hakkında endişelenmek - Zihin bulanıklığı - Korkmak - Kontrolden çıkmış gibi hissetmek - Kötü bir şeyler olacağını düşünmek Bedeninizdekiler - Ellerde titreme ve terleme - Ağız ve boğaz kuruması - Kalp çarpıntısı - Göğüs sıkışması - Baş ağrısı - Boyun kaslarının gerilmesi - Parmaklarda karıncalanma - Nefes darlığı - Sersemlik hissi Hayatınızı basitleştirin Bipolar bozukluğunuz varsa ataklarınızı tetikleyebilecek stresli durumlardan kaçınmaya dikkat edin. Örneğin: - Sizi strese sokan durumları yazın. Bu durumlardan kaçınamıyorsanız, onları daha az stresli bir hale getirmenin bir yolu var mı? - ‘Hayır’ demeyi öğrenin. İş ve aile hayatınızda çok fazla sorumluluk almayın. - İşyerinde insan kaynaklarıyla görüşün. Geçebileceğiniz daha az stresli bir pozisyon var mı? - Gece çalışmaktan kaçının. Bu sizin uyku alışkanlığınızı bozabilir ve durumunuzu kötüleştirebilir. - Gününüzü organize edin. Günlük bir takvim yapın ve bunu bir yerlere yapıştırın - Anlaşmazlıklarla mücadele edin. Bazılarından kaçının. Diğerlerinde ise aracılık etmesi için başkalarına başvurun. Bu sorunları aşmanıza yardım edebilir. Yardımcı teknolojileri kullanın Bipolar bozukluk unutkan olmanıza, kafanızın kolayca karışmasına neden olarak düşünme şeklinizi bozabilir. Bu basit bazı planları gerçekleştirmenizi bile zorlaştırabilir. Bu planları gerçekleştirebilmenize yardımcı birçok araç bulunmaktadır. Basit günlükler, takvimler ve hafıza oyunları, çok daha karmaşık cep bilgisayarları gibi cihaz ve yöntemlerle en karmaşık yaşantıları bile tekrar kontrol altına alabilirsiniz. Duygudurumunuzu anlayın Bipolar bozukluğu olan birçok kimse manik veya depresif atakların başlangıcını tahmin etmeyi öğrenir. Örneğin günlük tutarak atak öncesi sıklıkla ortaya çıkan hislerin ve olayların olup olmadığını görmüş olursunuz. Bu engelleyici önlemler almanızı sağlar. Çökkün duygu durumla başa çıkma Çökkün hissetmeye başladığınızda yapabileceğiniz pek çok şey vardır: - Doktorunuzdan yardım isteyin - Biraz dinlenin. Genellikle iyi bir gece uykusu dünyayı farklılaştıracaktır. - Kendinizi meşgul edin. Can sıkıntısı genellikle depresyonu tetikler. - Ama çok ta meşgul olmayın. Yükün altında ezilmeyin. - Yakınlarınızı ya da arkadaşlarınızı ziyaret edin. Konuşmak genelde iyi gelir. - Ulaşabiliyorsanız bir yardım hattını arayın Güveninizi artırın Kendimizi iyi hissettiğimizde birçoğumuz kendi hayatlarımızı yaşamaya devam ederiz. İyi yaptığımız şeyler hakkında çok fazla kafa yormayız. Ama eğer kendimizi kötü hissediyorsak, hepimiz hayatımızdaki kötü giden şeylere daha fazla odaklanırız. Bu da kendimizi daha kötü hissetmemize sebep olur. Bu yüzden kendinizi iyi hissettiğiniz başka bir defasında durun ve bunun neden böyle olduğunu bir düşünün. Yaşamınızdaki sevdiğiniz şeyleri yazın. Şu anda hayatınızdaki en güzel 5 şey nedir? 1. Ailem beni seviyor 2. Kırda yürüyüş yapmayı seviyorum 3. Bir spor salonuna yazıldım 4. Destek gruplarında yeni insanlarla tanışıyorum 5. Yaz yaklaştı (*) Bipolar bozuklukla yaşamayı öğrenmek (Yardımcı Rehber) - Bristol-Myers Squibb Company işbirliği ile Otsuka Pharmaceutical Europe, Ltd. Tarafından yayınlanmıştır. 2011

4 Haziran 2014 Çarşamba

BİPOLAR BOZUKLUK TEDAVİSİ KÖŞE TAŞLARI -TIBBİ TEDAVİ-2 (*)

TIBBİ TEDAVİ – 2 Stabilizasyon ve yeni atakların önlenmesi Stabilizasyon döneminde, duygudurumunuzun bir uçtan diğer uca salınmasını durdurmak ve işlerinizi normal olarak görebilmenizi sağlamak için tek başına ya da kombine olarak çeşitli ilaçlar kullanılır. Akut manik ya da depresif atakların tekrarının önlenmesi, diğer belirtilerin azaltılması ve gündelik yaşamdaki hislerinizi iyileştirebilmeniz için tedavi düzenlenir. Alevlenmeleri (relaps) önlemek için kullanılan ilaçlar duygudurum dengeleyiciler olarak bilinir. Bu ilaçlardan bazıları sadece manik dönemin relapslarına karşı korurken, diğerleri sadece depresyon relapslarını önlemek içindir. Bazıları (lityum gibi) her ikisine karşı da korur. Esasen psikozu (antipsikotikler) ya da epilepsiyi (antikonvülzanlar) tedavi etmek için kullanılan bazı ilaçlar da stabilizasyon ve yeni atakların önlenmesinde kullanılır. İlaç kombinasyonu sıkça gereklidir. Doktorunuz, sizin en büyük sorununuzun mani mi yoksa depresyonla mı olduğuna ve geçmişte fayda gördüğünüz ilaç tedavisine dayanarak, sizin için en iyi ilaç kombinasyonunu seçecektir. Stabilizasyon ve atakların önlenmesi terapisi uzun dönem için düzenlenir. Terapinin etkisi hemen başlamayabilir ve ilk iki üç hafta içerisinde belirtilerinizdeki iyileşmeyi farkedemeyebilirsiniz. Ancak, ilaçlarınızı devamlı olarak almanız genellikle aralıklı almanızdan çok daha etkili olduğundan, ilaçlarınızı almaya devam etmelisiniz. İlaç tedavisine devam etmeniz, uzun dönemde, yineleme (nüks) önlenmesine yardımcı olur. İki üç hafta sonra belirtilerinizde iyileşme başlayacaktır. Eğer başlamazsa kesinlikle sağlık ekibinizden birinin bilmesi gereklidir. Belirtileriniz iyileşmeye başladığında, tedavinin bir sonraki hedefi belirtilerinizin olmadığı dönemi mümkün olabildiğince uzun tutmaktır. Bu belirtilerin olmadığı dönemler remisyon olarak bilinir ve iyileşmeye başlamanıza ve istediğiniz hayatı yaşamınıza yardımcı olur. Relaps (bir kişinin geçmişte yakalandığı bir rahatsızlıktan tekrar etkilenmesi durumunda kullanılan tıbbi bir terimdir. - İ.V. ) riski; ilaçlarınızı ne kadar düzenli kullandığınıza, belirtilerinizin şiddetine ve başka ruhsal sağlık sorunlarınız olup olmadığına bağlıdır. Relapsların uzun vadede etkin olarak önlenmesi ile iyileşme elde edilebilir. Yan etkiler Pek çok ilacın olduğu gibi, bipolar bozukluğun tedavisinde kullanılan ilaçların da istenmeyen yan etkileri olabilir. Sağlık ekibiniz bunun farkındadır ve tedaviye başlandığında sizin gelişmelerinizi izlemeye başlamalıdır. Bazı ilaçların yan etkiye neden olmaları daha olasıdır, bazı ilaçların ise tedavi başlangıcındaki yan etkileri tedavinin ilerleyen zamanlarından farklıdır. Her durumda doktorunuz ilaç dozunuzu ayarlayarak ya da farklı bir ilaç tedavisine geçerek tedavinin yan etkilerinin azaltılmasına yardımcı olacaktır. Bipolar bozuklukta kullanılan ilaç tedavisinin yan etkileri şöyledir: Aşırı susuzluk İdrara daha sık çıkma Bulanık görme Kas güçsüzlüğü Diyare Ellerde titreme Başağrısı Sersemlik Döküntü İştah artışı Kilo alımı Ağız kuruluğu Cinsel sorunlar Uyuşukluk Düşük kan basıncı Bazen hoş olmayan bir belirtinin durumunuza bağlı mı yoksa bu durumu kontrol altına almak için kullandığınız ilaçlara bağlı mı olduğunu söylemek zordur. Örneğin, sağlıklı düşünme ve karar alma becerinizin etkilendiğini düşünüyorsanız, bunun ilaçlarınıza bağlı olduğunu sanabilirsiniz. Bazen böyledir. Ama daha sıklıkla bu hastalığınızın bir belirtisidir. Her iki şekilde de, bunu sağlık ekibinize anlatın,yardımcı olacaklardır. Kocanın görüşü Tedavi işe yarıyor. Teselli gibi. Karım artık çok daha sakin. Tedaviye başlamadan önce tüm aile endişe içindeydi. Onun biraz sonra ne yapacağını bilemiyorduk. Herkes çok endişeliydi ve normal bir aile yaşantısına sahip olmak imkansızdı. Şimdi çok daha sakin ve hepimiz biraz rahatlayabiliriz. Sevda’nın görüşü Yavaş yavaş hayatımın yap-boz parçalarını yerine koyar gibi hissediyorum. Korku, endişe ve huzursuzluk, hepsi gitti. Bazı heyecanlarımın da kaybolduğu doğru ve bazı açılardan bunu özlüyorum. Ama hiçbir şey bu derin ve karanlık depresyonun sefaletinden kötü olmaz. Yeniden oraya dönmeyi asla istemiyorum. Sinan’ın görüşü Tedavi işe yaramıyor. Ya da bir şekilde düzgün olarak çalışmıyor. Evet, duygu durumumun stabilize olduğunu görebiliyorum ve artık çılgınca şeyler yapmak için can atmıyorum. Ama kendimi iyi hissetmiyorum. Düzgün olarak düşünemiyor gibiyim ve korkarım yeniden depresyona gireceğim. Sanki kendimin sadece yüzde sekseniyim. (*) Bipolar bozuklukla yaşamayı öğrenmek (Yardımcı Rehber) - Bristol-Myers Squibb Company işbirliği ile Otsuka Pharmaceutical Europe, Ltd. Tarafından yayınlanmıştır. 2011